Keuzehulp moederborden

Voordat je een moederbord kunt kiezen zul je eerst een keuze moeten maken voor welke cpu en in  welke behuizing het moederbord komt. Lees daarvoor onze cpu koopgids en onze behuizingen koopgids. De cpu moet passen in de socket van je moederbord en het formaat van je moederbord moet passen in de gekozen behuizing.

Welke socket en chipset moet ik kiezen?

Je cpu moet gemonteerd kunnen worden in de socket die centraal op je moederbord zit. Omdat de functionaliteit van een cpu bij elke generatie toeneemt, veranderen zowel Intel als AMD beide na een paar generaties het formaat en het aantal pinnen van de processor. Momenteel is bij Intel de LGA1700 socket het meest courant en geschikt voor Intel cpu’s van de 12^e tot en met de 14^e generatie.  AMD is in 2022 over gestapt van de AM4 Socket naar de AM5 socket en die is geschikt voor alle Ryzen 7000 en 8000 processoren. Voor elke socket zijn er een aantal bijpassende chipsets om uit te kiezen.

Memory

De AMD AM5 moederborden zijn allemaal voorzien van DDR5 memory sloten. Bij Intel LGA1700 moederborden kom je zowel DDR4 als DDR5 tegen. Hoewel de kloksnelheid van DDR5 flink hoger ligt dan bij DDR4 geldt dat ook voor de latency. De echte performancewinst is daardoor minder groot dan het lijkt. De prijzen van DDR5 zijn flink gedaald, maar liggen nog altijd wel hoger dan DDR4. DDR5 is ook leverbaar met 48Gb modules, waardoor je meer memory kunt plaatsen. Of je 192Gb stabiel te kunnen draaien verschilt per platform en vereist grondig onderzoek.

Voor DDR4 is de sweet spot nog altijd 3200CL16. Zoek voor DDR5 memory op AM5 een betaalbare kit met 6000CL30 en AMD Expo ondersteuning. DDR5 op Intel draait makkelijker hoge OC snelheden en daar kun je wat hoger gaan. Let wel op de prijzen, want zo groot is het performanceverschil nou ook weer niet. Kies voor een Intel moederbord een memory kit met Intel XMP ondersteuning.

PCI express sloten

Het bekendste PCIe slot is het x16 slot voor de videokaart. De snelheid van het PCIe slot hangt echter af van de generatie:

• PCIe3.0 haalt een bitrate van 8GT/s (985 MB/s per lane, bijna 16Gb/s bij 16 lanes in single direction en 32Gb/s bij twee richtings dataverkeer)
• PCIe4.0 verdubbelt de snelheid naar 16GT/S (32 en 64Gb/s bij 16 lanes in single en dual direction)
• PCIe5.0 verdubbelt de snelheid naar 32GT/S (64 en 128Gb/s bij 16 lanes in single en dual direction)
• PCIe6.0 is in 2022 aangekondigd met 64GT/S (128 en 256Gb/s bij 16 lanes in single en dual direction)

Verwarrend is dat fabrikanten adverteren met twee keer PCIe5.0 x16 sloten terwijl de benodigde lanes daarvoor door de cpu helemaal niet geleverd kunnen worden. Soms wordt bifurcaton toegepast en 16 lanes verdeelt over beide sloten. In de specificaties zie je dat dan terug als x8/x8.

Storage

Net als de videokaart maken ook nvme SSD’s gebruik van PCIe lanes. Tegenwoordig zijn dat er bijna altijd vier, aangeduid als x4. Voor een wifi kaartje worden minder lanes gebruik (herkenbaar als M slot). Ook voor SSD’s geldt dat de generatie de snelheid bepaalt:

• PCIe3.0 x4 haalt maximaal 3,9Gb/s
• PCIe4.0 x4 haalt maximaal 7,8Gb/s
• PCIe5.0 x4 haalt maximaal 15,6Gb/s

Bij Intel Z790 moederborden is het oppassen als er een PCIe5.0 M2 slot wordt geadverteerd. Een Intel Z790 moederbord heeft 16 PCIe5.0 lanes en de lanes voor het M2 slot worden verkregen door de lanes voor de videokaart te halveren naar x8.

Voor reguliere HDD’s worden nog SATA3 aansluitingen gebruikt die gelimiteerd zijn op maximaal 600Mb/s. Het aantal SATA3 aansluitingen daalt wel gestaag met de toename van het aantal M2 sloten. Ook zie je soms dat M2-sloten of SATA3 aansluitingen komen te vervallen bij gebruik van een PCIe slot, waarmee de bandbreedte wordt gedeeld.

Stroom

Aan de rechterkant van je moederbord zit de 24-pins ATX-stroomaansluiting, soms gesplitst in een 20+4 pins aansluiting.  Aan de linker bovenzijde van het moederbord zitten nog aanvullende cpu-aansluitingen. Bij een eenvoudig of ouder moederbord een rechthoekig 4-pins blokje, maar meestal minimaal een enkel 8-pins blok. Met het toegenomen stroomgebruik van moderne cpu’s zie je ook veel vaker al een dubbel 8-pins blok. Het is vaak niet noodzakelijk om beide cpu-aansluitingen te gebruiken als je voeding daar niet over beschikt. Sluit in dat geval in ieder geval de meest rechtse cpu-aansluiting aan.

Met de standaard stroomvoorziening kunnen ook de PCIe sloten van stroom worden voorzien. Aan het PCIe-slot voor de videokaart kan maximaal 75W worden geleverd. Als de videokaart daar niet voldoende aan heeft, dan moeten er op de videokaart extra PEG-aansluitingen zitten die rechtstreeks op de voeding worden aangesloten.

Audio

Moederborden worden standaard geleverd met een audiochip, waardoor je geen externe audiokaart hoeft te kopen. De ALC887 is de instap audiochip, vanaf de ALC897 is de signaal/ruisverhouding al zo goed, dat er weinig reden is om duurder te kopen. Die reden zou wel de beschikbare aansluitingen op het I/O-panel kunnen zijn. Standaard is dat meestal een audio uitgang en een microfoon ingang. Op luxere moederborden vind je soms een optische SPDIF uitgang of tulp aansluitingen voor een surround set.

Netwerk

Een 1Gb Lan aansluiting was heel lang de standaard, maar met de introductie van AM5 moederborden werd de 2,5Gb Lan aansluiting geïntroduceerd. Tegenwoordig zijn de meeste moederborden vanaf zo’n € 140,- standaard voorzien van een 2,5Gb Lan aansluiting.

Toch lijken de moederbord fabrikanten de situatie verkeerd te hebben ingeschat, want voor de consument is het nut zeer beperkt. Er zijn enkele routers met een 2,5Gb Lan, maar voor internet heb je er nog vrijwel niets aan, want weinig mensen zullen een internetverbinding hebben van meer dan 1Gb en voor wie het heeft zal weinig verschil merken. De grootste doelgroep zal de NAS-gebruiker zijn, maar zowel router als NAS-fabrikanten laten het behoorlijk afweten. De grootste NAS-fabrikant onder consumenten in Nederland is Synology en die biedt geen 2,5Gb Lan aan op haar apparaten. Met meerdere 1Gb Lan verbindingen is link aggregation mogelijk, maar dat wordt ook amper ondersteunt door router fabrikanten. Ook het aanbod aan routers met 2,5Gb Lan is minimaal. Om een snellere verbinding tussen je desktop en je NAS te krijgen zul je dus veelal een snelle netwerk switch moeten aanschaffen.

Fan-aansluitingen

Voor het laten draaien van de fans van de cpu-koeler en de behuizing zitten er fan aansluitingen op het moederbord. Tegenwoordig ondersteunen die zowel 3-pins als 4-pins (PWM) fans. 3-pins fans zijn iets goedkoper en worden nog altijd in veel behuizingen geleverd. Ze zijn regelbaar door het voltage aan te passen, het bereik waarover ze aangestuurd kunnen worden is daardoor lager als bij de nieuwere 4-pins fans. Bij een 4-pins fan is het voltage vast en kan het toerental worden geregeld, waardoor deze meestal langzamer kunnen draaien en dus stiller zijn.

Een eenvoudig moederbord heeft soms maar één fan aansluiting voor de cpu-koeler en twee voor de behuizing. Dat is vaak nog wel uit te breiden door een fan-splitter te gebruiken, waardoor je maximaal drie fans op één fan-aansluiting kunt aansluiten. De fans op de fan-splitter kunnen echter niet afzonderlijk worden aangestuurd.

(A)RGB-aansluitingen

De meest courante aansluitingen voor verlichting zijn momenteel RGB en ARGB (Adressable RGB). Een RGB aansluiting werd vroeger ook gebruikt voor de verlichting van fans, maar momenteel voornamelijk nog voor RGB Led strips. Middels de ARGB-header kunnen ARGB fans worden aangesloten. Met de meegeleverde moederbord software kan vervolgens de verlichting worden aangestuurd. Elke moederbord fabrikant maakt daarvoor gebruik van zijn eigen software. Herkenbaar aan de namen: ASUS Auro Sync, MSI mystic Light, ASRock Polychrome RGB en Gigabyte RGB Fusion. (A)RGB-headers zijn niet standaard op alle moederborden, dus let daar op als je verlichting wilt gebruiken.

Sommige fabrikanten boden al verlichting aan, voordat dit door de moederbord fabrikant werd ondersteund. Zij maken gebruik van eigen controllers die op een interne USB2.0 header wordt aangesloten. Die interne USB2.0 header is dan niet meer beschikbaar voor de front USB2.0 poorten, maar meestal heb je twee interne USB2.0 headers op je moederbord. Via de USB-controller kan meestal zowel de fan snelheid als de verlichting worden aangestuurd. Hiervoor gebruiken de fabrikanten software als Corsair iCUE, NZXT-Cam en Lian Li Connect.

Back-to-The-Future (BTF)

De nieuwste ontwikkeling is een PC bouwen zonder zichtbare kabels. Daarvoor zijn er nu speciale moederborden te koop, waarbij de aansluitingen allemaal aan de achterkant zitten. Voor deze BTF moederborden heb je dus ook een BTF Behuizing nodig, waarbij er doorvoer gaten zijn op de posities van de aansluitingen. Let er dus op dat deze moederborden niet universeel gebruikt kunnen worden!