TECHFORA CPU koopgids

Hoewel er met Intel en AMD slechts twee grote fabrikanten van cpu’s zijn is het aanbod aan cpu’s gigantisch. Tijd dus om te onderzoeken hoe je de beste cpu koopt. Met de beste cpu bedoelen we dan de cpu die het beste aan jou eisen voldoet. Daarmee hebben we tegelijk het lastigste vraagstuk te pakken: waarvoor gebruik je je PC en wat ben je van plan er de komende jaren mee te gaan doen? Ook hier geldt dat er in vele prijsklassen iets passends te koop is.

Waarop selecteer je een cpu?
De reden dat er zoveel verschillende cpu’s te koop zijn komt niet alleen, doordat er altijd wel meerdere generaties tegelijk worden verkocht, maar ook door het verschil in opbouw:

Hoeveel cores heeft de cpu? Zijn het allemaal performance cores of ook efficiency cores?

Kan een core meerdere taken (threads) parallel uitvoeren, dus wordt SMT/hyperthreading ondersteunt?

Is er een geïntegreerde videokaart (igpu) aanwezig?

Het belang van cache geheugen

Het stroomverbruik

Cores
Cores zijn rekeneenheden om processen uit te voeren. Hoe meer cores een processor heeft des te meer processen er parallel uitgevoerd kunnen worden. Aan het parallel uitvoeren van processen zit wel een beperking, namelijk: de software moet dit wel ondersteunen. Het coördineren van al die parallel uitgevoerde taken geeft overhead die processorkracht kost.

De snelheid van een core wordt gemeten aan de hand van het aantal instructies die per klok cycle verwerkt kunnen worden. Deze ipc (instructions per clock cycle) neemt dankzij slimme logica bij elke generatie toe. Nieuwe generaties cpu’s zijn daardoor vaak 5% sneller dan hun voorganger. Onderdeel van de prestatiewinst is meestal ook het verhogen van de kloksnelheid(Mhz), waarmee instructies worden verwerkt.

Vanaf de 12e generatie Intel processoren wordt er onderscheidt gemaakt tussen de klassieke performance cores en de zuiniger efficiency cores. Doordat er verschillende type cores worden toegepast in één cpu, ondersteunt Intel vanaf de 12e generatie niet langer de AVX 512bit instructieset. Hoewel maar weinig software hier gebruik van maakt is de performancewinst van grotere geheugenblokken aanzienlijk. AMD maakt geen onderscheid tussen performance en efficiency cores en de Ryzen 7000 series ondersteunt wel de AVX 512bit instructieset.

SMT/Hyperthreading
Een cpu die hyperthreading ondersteunt (AMD noemt het SMT) kan zichzelf softwarematig splitsen, door tegelijkertijd twee taken te verwerken. Een 6-core cpu met hyperthreading kan daardoor 12 taken (threads) parallel uitvoeren. Uiteraard betekent dat geen verdubbeling van de snelheid, want de cpu moet nog steeds zijn cache delen met alle taken die worden uitgevoerd en ook het geheugen wordt toegewezen aan alle threads. In de praktijk is een prestatiewinst van 50% een meer realistische inschatting. Een quad core cpu met hyperthreading is dan goed vergelijkbaar met een 6-core cpu zonder hyperthreading.

Igpu
Een externe videokaart is een dure upgrade voor een PC en lang niet in alle gevallen noodzakelijk. Zowel Intel als AMD hebben daarom cpu’s in hun assortiment met een geïntegreerde videokaart (integrated graphics processing unit). Bij Intel hadden consumenten cpu’s standaard een igpu en zijn de modellen zonder een igpu aan de naam herkenbaar door de toevoeging van een “F”, bijvoorbeeld Intel i5 12400F.

AMD cpu’s voor een AM4 socket hebben geen igpu, tenzij het modellen zijn met het achtervoegsel “G”, zoals bijvoorbeeld de AMD Ryzen 5600G. De AMD Ryzen 7000 cpu’s met een AM5 socket hebben voortaan wel allemaal een interne gpu.

Ook voor gpu’s geldt dat er grote verschillen zijn in performance. Als we naar de nieuwe processors kijken dan staan de Ryzen 7000 cpu’s qua grafische prestaties onderaan, de Intel 13e generatie igpu’s doen het iets beter, maar bovenaan staat nog altijd de oudere Ryzen 5600G en 5700G.
Omdat een igpu niet over eigen memory beschikt, wordt het memory gedeeld met het memory van de cpu. Snel dual channel geheugen is heel belangrijk om de beste prestaties te krijgen bij een igpu. Uit een test van Toms Hardware met een 5700G op full-hd komen verschillen voor van 23fps (single channel memory), 43,4 fps (dual channel memory) tot maar liefst 52,8fps met DDR4000 geheugen en power boost on (PBO). Zie TomsHardware

Een goede singlecore processor
Veel oudere games, maar ook applicaties als photoshop en autocad hebben nog altijd veel baat bij een cpu met tenminste één snelle core. Een Intel Core i5-13600K is dan één van de snelste processors voor een redelijke prijs. Die is ook leverbaar met een goede interne gpu die quicksync ondersteunt, handig voor het (de)coderen van video. Voor photoshop met niet te grote bestanden of autocad heb je dan geen videokaart nodig. De interne videokaart is geen alternatief voor snelle games.

Gebruik je de PC vooral voor gamen en wil je de mogelijkheid houden om later de cpu nog een keer te kunnen upgraden, dan kun je beter AMD kiezen. Een Ryzen 7600X of 7700X bieden ook een hoge singlecore snelheid, maar van het AM5-moederbord is bekend dat deze minstens drie generaties behouden blijft. Hoewel 13e generatie Intel moederborden nog leverbaar zijn voor DDR4-geheugen, zul je bij AMD AM5 direct ook over moeten stappen naar het duurdere DDR5 geheugen.

Een snelle multicore processor
Gebruik je veel applicaties die hun taken goed weten te spreiden over veel cores, dan wil je een cpu met veel cores en ondersteuning van multithreading. Applicaties die daar wel raad mee weten zijn bijvoorbeeld Blender, Cinema 4D, Adobe Premiere Pro en Unreal Engine.
Intel biedt daarvoor de Core i7 en Core i9 processors en AMD de Ryzen 7 en 9.
Voor productiviteits software biedt Puget veel artikelen, waar je voor jou software de optimale cpu en gpu kunt vinden. Kijk daarvoor bij Puget.

Cache
Voor het parallel uitvoeren van alle taken hebben processors snel intern geheugen nodig. De cache is er in drie lagen: Level 1, 2 en 3 cache. Bij elke nieuwe generatie wordt vaak weer een beetje prestatiewinst gepakt, door de hoeveelheid cache iets verder te vergroten.
Een drastische sprong werd gemaakt toen AMD memory ging stapelen, zoals ook wordt gebruikt bij SSD’s met 3D geheugenchips. De AMD generatie met extra gestapeld geheugen is herkenbaar aan de toevoeging “X3D”. De AMD Ryzen 5800X3D leverde verrassende prestaties ook al was de prestatiewinst zeker niet altijd liniear. Inmiddels zijn ook enkele Ryzen 7000 processors leverbaar met extra cache, namelijk de 7900X3d en 7950X3D. Voor gamers is echter de aangekondigde 7800X3D het meest interessant.

Bij de 5800X met 32Mb L3 cache, werd de cache vergroot naar 96Mb voor de 5800X3D. Dat kan tot zo’n 30% performancewinst opleveren op 1080p ultra in F1 2021 en Far Cry en helemaal niets in Red Dead Redemption, Metra Exodus en Warhammer II. In produktiesoftware doet het afgezien van 7-ZIP en Staxrip x264 vrijwel niets. Koop je een cpu voor te gamen, dan kan zo’n X3D interessant zijn. Voor algemeen gebruik ben je beter af met een gewone cpu. Nu de prijs van de 5800X3D verder is gedaald kan dit nog steeds een interessante upgrade zijn voor iemand met een goed AM4-moederbord.

Bij de Ryzen 7800X3D is de cache als vanouds verdrievoudigd van 32Mb naar 96Mb. Bij de 7900X3D en 7950X3d die beide over twee chiplets beschikken van 6 respectievelijk 8 core is de cache verdubbeld van 64Mb naar 128Mb. Eigenlijk hadden die dus 7900X2D en 7950X2D moeten heten. Het is dus te verwachten dat de 7800X3D met een enkele chiplet de beste prestaties voor gamers zal bieden. Meer dan 8 cores wordt door games nog niet gebruikt en de hoeveelheid cache per core is bij de 7800X3D het grootst.

Stroomverbruik
Het stroomverbruik van cpu’s is de laatste jaren hard gestegen. Meer cores, hogere kloksnelheiden en nieuwe features als PCIe4.0 en PCIe5.0 doen het verbruik allemaal stijgen. Dit kan niet langer teniet worden gedaan door een moderner productieprocedé. Een hoog stroomverbruik is niet alleen ongewenst door de hogere stroomtarieven, maar stelt ook zware eisen aan de koeling van de cpu.

Het maakte ook pijnlijk duidelijk dat de TDP opgaven van de fabrikanten steeds ongeloofwaardiger werden. De onrealistisch lage TDP-waarden van de Intel 11e generatie heeft Intel dan ook bijgesteld vanaf de 12e generatie.

Het meest buitensporig is wel de Intel i9 13900K, die met zijn 32 threads in Cinebench 338W verbruikt. Dat doet je ook twijfelen aan het nut van de efficiency cores als je ziet dat een AMD 7950X met 32 threads 226W verbruikt. Voor gaming is de 13900K sowieso al nutteloos, omdat de goedkopere i7 13700K hetzelfde aantal performance cores heeft.
Ook hier geldt echter weet wat je meet, want dit verbruik wordt alleen bereikt als je alle cores volledig benut. Bij gaming is daar helemaal geen sprake van en zie je dat een 13700K gemiddeld 99W verbruikt, vergelijkbaar met een 7950X in gaming. Kijk voor andere cpu’s naar de resultaten die Tweakers heeft gemeten: Stroomverbruik .

Inmiddels zijn we dus in een situatie beland dat je niet langer voor elke cpu een luchtkoeler kunt gebruiken, maar dat je voor de high end modellen een All-In-One of custom waterkoeling moet overwegen. Het goede nieuws is dan wel weer dat zowel AMD als Intel de mogelijkheid bieden om het stroomverbruik en daarmee de warmte te limiteren. Dat gaat opvallend genoeg ook maar heel beperkt ten koste van de prestaties en is dus zeker iets om te gebruiken.

De beste cpu voor gaming
Voor gaming wil je snelle cores en dus kom je uit bij de nieuwste Intel 13e generatie en AMD Ryzen 7000 cpu’s. Voor veel games is een 6-core cpu al voldoende. Oplopend in prijs komen we dan tot de meest aantrekkelijke combinaties:

Instap: Intel i5 13500 met een B760 moederbord

Midrange: Ryzen 7700X met een AM5 moederbord

Highend: Ryzen 7800X3D of Intel i7 13700K

Motivatie Instap
De Intel i5 13500 heeft 6 cores met hyperthreading en 8 efficiencycores. Deze cpu is alleen leverbaar met interne gpu, waardoor je ook over quicksync beschikt. Bij een 13500 is er geen noodzaak om een duurder Z790 moederbord te kopen, dat maakt de combi 13500 + H760 en eventueel DDR4 memory tot goedkoopste gaming combinatie.

Motivatie Midrage
Hoewel een Ryzen 7600X prima voldoet voor gaming is de € 50,- meerprijs voor een 8-core 7700X heel redelijk. Het AM5-moederbord is gepland om drie generaties mee te gaan, waardoor je eventueel ook later nog eenvoudig kunt upgraden. Een Intel 13600K is qua prestaties redelijk vergelijkbaar, maar de LGA1700 socket wordt eerder vervangen en het AM5-platform is moderner.

Motivatie Highend
Als je een videokaart koopt van €1.000,- of meer dan wil je geen enkele fps laten liggen door je cpu. Ook als je van plan bent om heel lang met je platform te doen, dan kun je de investering terug verdienen, doordat dan de afschrijving over je moederbord, memory en cpu-koeler daalt door de langere gebruiksduur.
De snelle Ryzen 7800X3D levert met zijn ruime hoeveelheid cache ongetwijfeld voor nu gemiddeld de beste gaming prestaties. De Intel i7 13700K blijft daar niet ver bij achter en zal met zijn 24 threads ook met het ouder worden van de cpu consistent blijven presteren.